Ta strona używa plików cookie w celu usprawnienia i ułatwienia dostępu do serwisu oraz prowadzenia danych statystycznych. Dalsze korzystanie z tej witryny oznacza akceptację tego stanu rzeczy.
Polityka Prywatności    Informacja o przetwarzaniu danych osobowych    AKCEPTUJĘ
MZD logo Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy

 

 

STRONA GŁÓWNA

2017-09-21

Autor: Szymon Balcer

Historia Portretu Augustyna Gorzeńskiego

Portret przedstawiający Augustyna Gorzeńskiego – właściciela dóbr dobrzyckich  został zakupiony przez Muzeum od rodziny Turno, która odzyskała go w 2005 r. Wcześniej – po II wojnie światowej, obraz ten znajdował się   w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu, gdzie stanowił depozyt przejęty z wyposażenia pałacu w Objezierzu. Pałac w Objezierzu stanowił własność Turnów – rodziny spokrewnionej z Augustynem Gorzeńskim. Przedstawienie A. Gorzeńskiego znalazło się w Objezierzu po 1836 r. Należy tutaj zaznaczyć, że po śmierci gen. Augustyna Gorzeńskiego w 1816 r., Dobrzyca przeszła w ręce rodziny Turnów, którzy po subhaście Dobrzycy w 1836 r. część wyposażenia pałacowego kupili do Objezierza. Zachowała się fotografia z początku XX wieku, na której widoczny jest zawieszony na ścianie salonu portret Augustyna Gorzeńskiego[1]. Istnieje druga relacja znajdująca się w czwartym tomie Złotej Księgi Szlachty Polskiej Teodora Żychlińskiego, według której „w roku 1838 w związku z licytacją majątku dobrzyckiego, niektóre ważniejsze majątki rodzinne Gorzeńskich tam zgromadzone zostały przewiezione do Śmiełowa. Były wśród nich: portret Augustyna Gorzeńskiego Bacciarelliego oraz portret arcybiskupa Tymoteusza Gorzeńskiego malowany przez Stachowicza. Zawisły one w Śmiełowskiej Sali jadalnej. Natomiast rzeźba w marmurze - popiersie Augustyna Gorzeńskiego dłuta Cannovy umieszczono w archiwum (tzw. loży). W tym ostatnim pomieszczeniu znalazły się też archiwalia rodowe z Dobrzycy a wśród nich korespondencja Aleksandry ze Skórzewskich Gorzeńskiej (…)[2]. Należy także dodać, że portrety gen. Gorzeńskiego i jego żony były najprawdopodobniej wykonane w kilku egzemplarzach[3]. Adam Turno podróżując do Głubczyna pisze, że oprócz innych portretów familijnych znajduje się portret Gorzeńskiego i jego żony. W tym czasie (lata 20 XIX w.) Głubczyn należał do Grabowskich – krewnych Gorzeńskich (Teresa Gorzeńska – siostra Augustyna Gorzeńskiego była żoną Andrzeja Grabowskiego, natomiast babką Augustyna Gorzeńskiego była Teresa z Grabowskich Błeszczyńska).

Gdy Józef Grabowski, właściciel Głubczyna, opuszcza Wielkopolskę i osiada w Rachowie również tam znajdują się portrety rodzinne a wśród nich portrety Augustyna i Aleksandry Gorzeńskich.

Należy przypuszczać, że jest to portret zamówiony z okazji ślubu Augustyna Gorzeńskiego. Skłania do tej hipotezy zapis, jaki znalazłem w aktach majątku Lubostroń. W zbiorach lubostrońskich znajdują się księgi wydatków dóbr Margonin. Margonin był własnością Skórzewskich – Marianny i Franciszka, których córka Aleksandra wydana została za mąż za Augustyna Gorzeńskiego. W 1773 zmarli rodzice Aleksandry. Wesele przygotowywała babka panny młodej Ciecierska. Spis wydatków na wesele zajmuje kilka stron, m. in. czytamy pod dniem 8 lutego 1774: „Żydowi od sprowadzenia portretów 3 zł 15 groszy”. Należy tu wyjaśnić, że ślub odbył się 8 lutego 1774. Nie było to jednak pierwsze zamówienie malarskie realizowane przez Gorzeńskiego.

W dniu 12 września 1773 roku płacono „za portret św. Pamięci Wielmożnego Pana [Franciszka Skórzewskiego] podług rachunku 30 zł.”[4]. Portret ten był malowany prawdopodobnie w Berlinie. Natomiast 10 stycznia 1774 roku w Margoninie płacony był rachunek „malarzowi za portret śp. Generałowej złotych 12”[5].

Portret Generałowej został prawdopodobnie wykonany u tego samego malarza co wcześniejsze wizerunki które w źródłach nazywane są portretami. Wszystkie wymienione wyżej portrety znajdowały się przed II Wojną Światową w pałacu Turnów w Objezierzu. Po II Wojnie Światowej zostały przejęte przez Muzeum Narodowe w Poznaniu[6].

Dysproporcja w kwocie, jaką należało zapłacić za portret Augustyna Gorzeńskiego a portrety rodziców jego małżonki wskazuje wyraźnie na to, że kwota 3 zł i 15 groszy jest jedynie opłatą należną osobie, która przywiozła zamówiony portret. Niestety nie udało się ustalić, jaki był koszt namalowania obrazu.

Omawiany wizerunek Augustyna Gorzeńskiego prezentuje typowy styl dworski o wyraźnej trójwymiarowości stroju, z ostentacyjnie uśmiechniętą twarzą. Wzorców w sposobie malowania można dopatrywać się w kosmopolitycznym malarstwie zachodu. Styl ten przywędrował do Polski wraz z portrecistami dworu saskiego.

Portret Augustyna Gorzeńskiego wykazuje duże podobieństwo w kompozycji obrazu, kolorystyce twarzy oraz stosowaniu cieniowania z portretem Marianny Skórzewskiej powstałym w 1774 roku. Oba te portrety przypominają w kompozycji wizerunek Jana Ansgarego Czapskiego – wojewodę chełmińskiego (krewnego Grabowskich). Obraz ten, namalowany przez nieznanego artystę, znajduję się w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie. Postacie portretowane ukazane są zwrócone  ¾ w prawo, umieszczone na ciemnym tle. Portret Gorzeńskiego i Czapskiego wykazują bliźniaczo podobny układ fałd na habicie. W portrecie Gorzeńskiego wykończenie ubioru pod szyją dostosowane jest już do mody lat 70 XVIII wieku. W portrecie Czapskiego – malowanym po roku 1732 - występują takie elementy jak: kirys i nałożony na niego habit, na ubiór wierzchni nałożona jest wstęgą orderowa. Habit wraz z guzami namalowany jest identycznie jak w portrecie Augustyna Gorzeńskiego. Postać Czapskiego, podobnie jak Gorzeńskiego i Skórzewskiej, oświetlona jest z prawej strony portretowanych. Twarze omawianych osób wykazują pewne cechy indywidualne np. lekko opadające powieki u Gorzeńskiego,  wydatne wargi i podwójny podbródek u Czapskiego. Portret Marianny Skórzewskiej jest najbardziej wyidealizowany – cechują ją bardzo regularne rysy twarzy.  W portretach Gorzeńskiego i Skórzewskiej linia brwi oraz oczy zwrócone w prawo, namalowane są w bardzo podobny sposób.

Portrety wymienionych osób, a zwłaszcza Gorzeńskiego i Czapskiego, wykazują również pewne podobieństwo z portretem Fryderyka Muhla z 1766 roku malowanym przez Jacoba Wessela, słynnego malarza portrecistę gdańskiego. W portrecie Muhla, kolorystyka, tło oraz sposób przedstawienia habitu – układ fałd oraz wykończenie ubioru, wykazują cechy zbieżne. Różnicą w porównaniu tego portretu do portretu Gorzeńskiego oraz Czapskiego jest ustawienie twarzy portretowanego oraz  jego korpusu, który zwrócony jest ¾ w lewo, twarz natomiast skierowana jest ku widzowi na wprost.

Portret Augustyna Gorzeńskiego przedstawia mężczyznę około 30 roku życia, na co wskazują jego cechy fizjonomiczne. W roku 1774, gdy Gorzeński miał 31 lat, wziął ślub z Aleksandrą Skórzewską. Przytoczone w niniejszym opracowaniu materiały źródłowe potwierdzają zakup obrazu przedstawiającego właściciela Dobrzycy w 1774 r. Można więc z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że opisywany portret został sporządzony specjalnie na tą okazję, podobnie, jak portret żony Augustyna, Aleksandry ze Skórzewskich.

Pod względem stylistycznym, zbieżne cechy z opisywanym portretem wykazują portrety Marianny Skórzewskiej oraz Jana Ansgarego Czapskiego. Pewnych podobieństw stylistycznych można dopatrzeć się również w obrazie przedstawiającym Fryderyka Muhla, dlatego też uprawnione wydaje się być przypuszczenie, że autora portretu Augustyna Gorzeńskiego należy doszukiwać się wśród malarzy wywodzących się z kręgu malarzy gdańskich działających na terenie północnej Wielkopolski oraz Kujaw.

 

 

[1] Fotografia ze zbiorów Andrzeja Turno.

[2] Zapiski Jarocińskie nr 13, Jarocin 1987, s. 7

[3] Obecnie portret Aleksandry ze Skórzewskich Gorzeńskiej znajduje się w zbiorach prywatnych. Jego właściciel nie wyraża zgody na publikację.

[4] Rachunek berliński z pieniędzy po św. Pamięci generałowej Skórzewskiej pozostałych in Novembri w R 1773, Archiwum Państwowe Poznań, Majątek Lubostroń, sygn. 27, s. 188.

[5] dz. cyt. s. 194.

[6] List Andrzeja Turno w zbiorach Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy.

FACEBOOK INSTAGRAM YOUTUBE TWITTER WCAG

Bądź na bieżąco

NEWSLETTER