Ta strona używa plików cookie w celu usprawnienia i ułatwienia dostępu do serwisu oraz prowadzenia danych statystycznych. Dalsze korzystanie z tej witryny oznacza akceptację tego stanu rzeczy.
Polityka Prywatności    Informacja o przetwarzaniu danych osobowych    AKCEPTUJĘ
MZD logo Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy

 

 

STRONA GŁÓWNA

2016-11-21

Autor: Katarzyna Podczaska

TYTUS DZIAŁYŃSKI (1797-1861) - arystokrata, ziemianin, działacz polityczny, mecenas sztuki, wydawca źródeł historycznych

<!pagebreak>Tytus Działyński. Rys. Polkowski. wg Tygodnik Ilustrowany nr 114 z 30 XI 1861, s. 205

Wiem, iż odkurzając z pyłu pomniki stawiane zasługą ojców naszych
nie zapracuję sobie na literacką sławę,

a jeszcze mniej na materialne korzyści;
ale właśnie ta pewność kołysze we mnie, starym szlachcicu polskim, swobodne uczucie,
iż daję, a nie biorę.

Tytus Działyński

           

Urodził się w Poznaniu, 24 XII 1797 r., jako syn Ksawerego Działyńskiego h. Ogończyk i Justyny z Dzieduszyckich h. Sas. Jego ojciec - poseł na Sejm Czteroletni, zastępca konsyliarza w Najwyższej Radzie w okresie powstania kościuszkowskiego, gdy  powrócił z legionów Dąbrowskiego, osiadł w majątku w Konarzewie, ożenił się i gospodarował na ziemi ojców. Tam wychowywał się Tytus, najpierw pod okiem byłego jezuity, Miszewskiego, znawcy literatury starożytnej, który wpoił w niego zamiłowanie do klasyków łacińskich i greckich. W latach 1807-1812 kształcił się w naukach humanistycznych w Berlinie i w Paryżu. Młody Tytus nabrał w nich zamiłowania do nauk ścisłych. Opuściwszy Francję po klęsce Napoleona, wstąpił do szkoły politechnicznej w Pradze, kończąc ją w 1815 r. z tytułem profesora matematyki.
Chętnie przewodził ziemianom wielkopolskim i obywatelom poznańskim. Pracował bez wytchnienia, nie zrażając się przeciwnościami. Gromadząc z zapamiętaniem wszelkie pamiątki narodowe, powtarzał: „Spieszyć się muszę, ażebym wam to wszystko zostawił, co mi Bóg zostawić kazał”. Na posiedzeniu publicznym 4 V 1828 r. prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk Julian Ursyn Niemcewicz zapowiedział, że Działyński, powodowany szlachetną gorliwością obywatelską, zadeklarował gotowość wydania własnym kosztem pomników prawodawstwa litewskiego, przy pomocy swego kolegi – Joachima Lelewela. Na drugim zebraniu, 15 XII 1828 r. Niemcewicz ogłosił, że „prawa litewskie, wydane hojnym nakładem hrabi Tytusa Działyńskiego już są pod prassą”. Towarzystwo Przyjaciół Nauk w dowód wdzięczności obrało Działyńskiego swoim członkiem, wybór ten ogłaszając na posiedzeniu w dniu 30 IV 1829 r. Działyński darował wówczas towarzystwu  kronikę czeską Hájka. Wydanie praw litewskich przerwane zostało wybuchem powstania listopadowego. Działyński wziął w nim czynny udział służąc w 2. Pułku Strzelców Konnych, w stopniu podporucznika. W kwietniu 1831 r. został jednym z adiutantów generała Skrzyneckiego. Od sierpnia 1831 r. służył w sztabie korpusu generała Ramorino. Po upadku powstania zaczęły spadać na niego klęska jedna po drugiej. Rząd rosyjski skonfiskował mu majątek w Kongresówce, a rząd pruski – dobra w Poznańskiem. Udał się do Paryża, a potem do Galicji, gdzie przebywał w Krakowie, Wysocku, Zarzeczu, a następnie w majątku żony, w Oleszycach koło Jarosławia. Toczył stamtąd walkę z rządem pruskim o zabrane mu dobra, chociaż cały czas formalnie nie był poddanym pruskim, ale – obywatelem Królestwa Polskiego. W Oleszycach, jako jeden z pierwszych ziemian w Galicji, uwłaszczył i oczynszował swoich chłopów. Jednocześnie w Królestwie cała ordynacja zamoyska zmieniała dawne stosunki pańszczyźniane na czynsz. Przebywając w Oleszycach nabył od spadkobierców Tadeusza Czackiego resztę manuskryptów i druków pozostałych w Porycku.
Wygrawszy ostatecznie w 1839 r. proces z rządem pruskim, mógł powrócić do Kórnika. Postarał się nawet o naturalizację i został obywatelem Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Dopiero wtedy miał czas (1842), by ogłosić drukiem „Statut litewski, zbiór praw litewskich od r. 1389-1529”. Powrócił także do prac nad odnowieniem i przebudową rezydencji kórnickiej. Prace powierzał tylko robotnikom polskim. „Patrz – mówił do jednego z gości – wszystko, co tu widzisz, te filary, te sklepienia, te rzeźby, ten stół, ta szafa, to wszystko z moich dębów, z moich jesionów, buków, z mojego wapna, z mojej cegły, a to wszystko ręką polskich robotników wykonane. Tu gwoździa jednego obcego nie ma ani dotknięcia obcej ręki”. Robotników wydostawał z tłumu, kształcił na artystów – to było kolejne jego upodobanie. Uważał wręcz za swój obowiązek patriotyczny, by starodawne siedlisko rodziny polskiej, zawierające najbogatszy zbiór dzieł rozumu polskiego, ozdobione zostało ręką polskiego rzemieślnika i materiałem budowlanym polskim. W Kórniku zgromadził najrzadsze inkunabuły, białe kruki, zbiory rycin, które stały się celem pielgrzymek uczonych. Działyński jako pierwszy zaczął wydawać źródła historyczne, przede wszystkim prawodawstwo polskie, tak ważne dla badań historycznych. Wydrukował więc „Acta Tomiciana”, „Lites ac res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum”, „Źródłopisma do dziejów Unii”, „Statut litewski”, „Pamiętniki” Jana Kilińskiego, kazania gnieźnieńskie z połowy XV w., wydane pod nazwą „Zabytek dawnej mowy polskiej”.  Wydając dzieła znakomite i o charakterze naukowym nie zarabiał na nich. Pełne przepychu, a stąd i drogie wydania, nie znajdowały wielu odbiorców, stając się ozdobą bibliotek głównie bogatych obywateli ziemskich, uczonych towarzystw czy rządowych. Wiele z nich zresztą rozsyłał i rozdawał niezamożnym uczonym. Niejedne były pełne barwnych rycin, posiadając przez to walor wydań artystycznych. Rodowody Szydłowieckich („Liber geneseos illustris familiae Schidlowicie”), Herby Korony, ziem i szlachty polskiej składają się z samych tylko sztychów, miedzio- i drzeworytów. Niektóre z wydań są przedrukami, np. „Droga do zupełnej wolności” Łukasza Górnickiego, Andrzeja Zbylitowskiego „Żywot szlachcica we wsi”, „Roczniki” Stanisława Orzechowskiego z kodeksu gimnazjum toruńskiego, „Roczniki domu Orzelskich” z kodeksu kórnickiego, „Policya Królestwa Polskiego. Wydawał także mało znane, a cenne pamiątki narodowe, w postaci faksymilów, np. „Ustawy prawa polskiego I.P.R. p. 1563”, litografię obrazu ukazującego zwycięstwo Władysława IV nad Seninem, akt rokoszu Zebrzydowskiego.
Zmarł 12 IV 1861 r. w Poznaniu. Pozostawił syna i pięć córek. W pamięci potomnych zapisał się głównie jako założyciel Biblioteki Kórnickiej i wydawca cennych źródeł historycznych.
 
 
Sugerowana literatura: J. Bartoszewicz, Tytus Działyński, Tygodnik Ilustrowany, nr 114 z 30 XI 1861, s. 205-206; nr 115 z 7 XII 1861, s. 215-217; S. Bodniak, Tytus Działyński, Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej, z. 1, Kórnik 1929, s. 13-48; Adam Tytus Działyński, opr. S. Bodniak, /w:/ Polski Słownik Biograficzny, t. VI, 1948, s. 77-78; P. Bojarski, Hrabia, kustosz i wydawca, Gazeta Wyborcza, Poznań, 2011, z 8 VIII, s. 6; N. Delestowicz, Adam Tytus Działyński we wspomnieniach Anny Potockiej i Jadwigi Zamoyskiej, Przegląd Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny, 3: 2014, s. 50-71; B. Dolczewska, M. Kosman, Zamek w Kórniku. Dzieje i zbiory, Poznań 1982; Encyklopedia powszechna S. Orgelbranda, t. VIII, Warszawa 1900, s. 871; W. Jakóbczyk, Przetrwać nad Wartą 1815-1914, 55. część cyklu Dzieje narodu i państwa polskiego, Warszawa 1989; S. Karwowski, Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego, t. 1, Poznań 1918, s. 190, 215; M. Kośka, Adam Tytus Działyński. Karol Marcinkowski, Lublin 2003; A. Kraushar, Towarzystwo Warszawskie przyjaciół Nauk 1800-1832. Monografia historyczna osnuta na źródłach archiwalnych, ks. 4, 1906, s. 485; A. Kwilecki, Ziemiaństwo wielkopolskie, Warszawa 1998, s. 31, 49, 51, 54-58, 70, 71, 79, 101-103, 214, 236, 238, 239, 252, 319; A. Kwilecki, Ziemiaństwo wielkopolskie. W kręgu arystokracji, Poznań 2004, s. 103, 114, 122, 126, 130, 133, 159, 167, 168, 175-177, 180, 255, 258, 318, 328, 329, 332, 341, 351, 352, 373, 481, 494, 497; S. K. Potocki, Początki kolekcjonerstwa i mecenatu kulturalnego Tytusa Działyńskiego, Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej, z. 25: 2001, s. 143-150; Pamiętnik Jubileuszowy Towarzystwa Przemysłowego w Poznaniu 1848-1923, Poznań 1923, s. 7; S. K. Potocki, B. Wysocka, Tytus Działyński 1796-1861, Poznań 2002; M. Rezler, Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. Tytus Działyński, /w:/ Wielka Księga Miasta Poznania, Poznań 1994, s. 733-734; Wydawnictwa Biblioteki Kórnickiej, Gazeta Toruńska nr 259 z 8 XI 1873, s. 2-3.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

               

 

 

FACEBOOK INSTAGRAM YOUTUBE TWITTER WCAG

Bądź na bieżąco

NEWSLETTER