Ta strona używa plików cookie w celu usprawnienia i ułatwienia dostępu do serwisu oraz prowadzenia danych statystycznych. Dalsze korzystanie z tej witryny oznacza akceptację tego stanu rzeczy.
Polityka Prywatności    Informacja o przetwarzaniu danych osobowych    AKCEPTUJĘ
MZD logo Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy

 

 

STRONA GŁÓWNA

2015-12-01

Historia założenia parkowego w Dobrzycy

Autor: Kazimierz Balcer

Początki parku w Dobrzycy sięgają XVII w. Opis z 1667 r. wymienia oprócz zamku i zabudowań gospodarczych sad, za którym stały cztery stodoły, a dalej owczarnia z „sypaniem” Z zachowanych opisów wynika, że przy zamku istniał ogród włoski otoczony parkanem, pusty i zarosły. Z kolei według sporządzonego w 1737 r. inwentarza, za czasów Aleksandra Gorzeńskiego (1671-1754) ogród włoski miał charakter użytkowy, dostarczał owoców i warzyw na dworski stół. Była w nim także figarnia, w której oprócz części przeznaczonej do uprawy roślin znajdowały się pomieszczenia dla ogrodnika i do uprawy ziół. Przy ogrodzie istniały także dwa sady. Z zachowanych opisów z 1746 r. wiadomo, że ogród włoski był wówczas niemal całkowicie zrujnowany.




Wyspa z Monopterem w okresie międzywojennym. W tle widoczna tzw. brama wodna.
Fot. zbiory Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy.




Z czasów twórcy świetności dobrzyckiej rezydencji, generała Augustyna Gorzeńskiego (1743-1816), informacje na temat parku możemy wysnuć na podstawie zachowanego planu Dobrzycy pochodzącego z 1802 r. wykonanego przez przysięgłego geometrę Stryka. Plan ten pokazuje część północną ogrodu z zamkiem oraz z oficyną przy bramie. Na południe od zamku znajdowała się mała oficyna. Natomiast na północ od bramy usytuowany był trójskrzydłowy budynek stajni z wozownią oraz dom Bartłomieja Wierzbickiego, marszałka dworu Augustyna Gorzeńskiego. Na stawie otaczającym zamek znajdowała się wyspa, na której stał Monopter. Świadczy to o tym, że w tym czasie ogólny kształt parku był już nakreślony. Główny wjazd do zamku znajdował się prawdopodobnie od strony południowej, dochodzącej do traktu kaliskiego.






Most na wyspę z Monopterem w okresie międzywojennym.
Fot. zbiory Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy.




Dokładne plany z 1823 r. i 1829 r. ukazują park o charakterystycznym promienistym układzie drogowym, utworzonym przez trzy drogi zbiegające się przed budynkiem pałacowym. Droga na południe od pałacu kończyła się przed budynkiem Panteonu. Najdłuższa droga na osi pałacu prowadziła do głównego wejścia na teren rezydencji, umieszczonego wówczas w południowo-wschodnim narożniku założenia. Trzecia droga zmierzająca w kierunku południowo-zachodnim prowadziła w kierunku wsi Klonowa, która brała swój początek na terenie dzisiejszej osady ogrodniczej. Po jej południowo-wschodniej stronie umiejscowiony był Panteon. Na zachód od niego znajdowały się z kolei cieplarnia i ananasarnia, a na północny wschód Ślimacza Górka, stanowiąca punkt widokowy na park i najbliższą okolicę. Na wspomnianych planach widoczne są również znajdująca się przy pałacu Oficyna – parterowy obiekt, wzniesiony z myślą o odwiedzających Dobrzycę gościach, zachodni staw z wyspa i Monopterem oraz znajdujące się w północno-wschodniej części parku: staw, grota oraz Kasztel (sztuczna ruina w formie czworokątnej budowli z wieżami w narożach). W miejscu dzisiejszego głównego wejścia widać natomiast wielką oficynę.






Widok z pałacu na główną oś widokową w 1929 r., podczas wesela
Zofii Czarneckiej ze Stanisławem Güntherem. Fot. T. Semrau. Ze zbiorów Z. Günther.




W odróżnieniu od projektanta pałacu, twórca założenia parkowego nie jest znany. Bywający często w Dobrzycy znany pamiętnikarz Adam Turno (1775-1851), brat właściciela pałacu, generała Kazimierza Turno (1778-1817), wspominał o niejakim Gienczu, inni autorzy wymieniają z kolej ogrodnika Langego – nie wiadomo jednak, czy identycznego ze znanym lipskim ogrodnikiem o tym nazwisku. Możliwe również, że twórcą koncepcji założenia był autor przebudowy pałacu, wszechstronnie wykształcony architekt Stanisław Zawadzki (1743-1806), z całą pewnością obeznany z zagranicznymi publikacjami na temat modnych wówczas ogrodów angielskich czy pierwszymi polskimi rozprawami traktującymi o ogrodach i sposobie ich zakładania, jak choćby znanym dziełem Augusta Fryderyka Moszyńskiego o ogrodownictwie angielskim, „Teorią sztuki ogrodowej” Ch. Hirschfelda czy też „Myślami różnymi o sposobie zakładania ogrodów” Izabelli Czartoryskiej.




Widok od strony południowej na Oficynę, rosnący przed nią paklon (klon polny) i widoczny w tle pałac.
Początek lat 90. XX w. Fot. G. Borowski.




W ciągu następnych stu kilkudziesięciu lat na terenie założenia parkowego doszło do szeregu zmian i przekształceń, nie naruszających jednak zasadniczo pierwotnego układu kompozycyjnego. W latach czterdziestych XIX w. z sąsiedztwa parku przeniesiono cześć wsi Klonów i na tym terenie utworzono gospodarstwo ogrodnicze. W drugiej połowie tego stulecia nastąpiły zmiany w układzie szlaków komunikacyjnych łączących Dobrzycę z Pleszewem oraz okolicznymi miejscowościami. W związku tym wyznaczono nowy wjazd na teren rezydencji, który usytuowany został od strony północnej w miejsce rozebranej wielkiej oficyny. Zmieniony został także układ dróg parkowych, pojawiło się więcej ścieżek łączących poszczególne części parku. Po zakupie dóbr przez Czarneckich zbudowano ponadto mur ograniczający park od południa (w 1896 r.) i tzw. „bramę wodną” od strony północnej. Natomiast w latach trzydziestych XX w. na zachód od stawu z wyspą pojawił się nowy staw, co oznaczało wydłużenie obszaru parku w kierunku zachodnim. W takiej postaci park przetrwał do dnia dzisiejszego.





Wjazd na teren zespołu pałacowo-parkowego na początku lat 90. XX w. Fot. G. Borowski.

FACEBOOK INSTAGRAM YOUTUBE TWITTER WCAG

Bądź na bieżąco

NEWSLETTER